بعدی- جیمز ارل کارتر جونیور معروف به جیمی کارتر، سی و نهمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت. او یکی از دوازده رئیس جمهور تاریخ ایالات متحده است که تنها یک دوره در کاخ سفید خدمت کرده است و طبیعتاً مسن ترین رئیس جمهور زنده این کشور است. جو بایدن در حال حاضر مدال مسن ترین رئیس جمهور آمریکا را بر تن دارد. جیمی کارتر از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ رئیس جمهور ایالات متحده بود.

بر اساس گزارش فردا، می توان گفت به ندرت هیچ رئیس جمهوری در تاریخ آمریکا مانند کارتر نام و سرنوشت خود را با ایران پیوند زده است. ایران قبل و بعد از انقلاب همواره مورد توجه کاخ سفید بوده است، اما کارتر از چند جهت استثنا است.

سرنوشت شاه

محمدرضا پهلوی که از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود، هشت رئیس جمهور دموکرات و جمهوری خواه را دید. او جانشین پدرش فرانکلین دی. روزولت در کاخ سفید شد. و در زمانی که کارتر بر سر کار بود برای همیشه ایران را ترک کرد. نام کارتر و شاه به دو دلیل به هم مرتبط است. در پنج دهه گذشته، حامیان جنبش پهلوی مدعی شده اند که کارتر مسئول سقوط شاه بوده است.

طرفداران این نظریه سفر ژنرال هایزر به ایران قبل از خروج شاه، فشار کارتر به پهلوی دوم برای رعایت حقوق بشر و تعامل با مخالفان را از جمله اتهامات کارتر می دانند. در کنار همه این اتهامات، کارتر به عنوان رئیس جمهور آمریکا اجازه ورود محمدرضا پهلوی را به این کشور نداد. شاه در پاسخ به تاریخ می نویسد: «از روزی که در ژانویه ۱۹۷۹ تهران را ترک کردم، دولت آمریکا هیچ گاه علاقه ای به سفر احتمالی من به این کشور نشان نداده است. اما آمریکایی ها هرگز در مورد یک نکته تردیدی باقی نگذاشتند: “من می توانم زمانی که نیاز فوری به درمان پزشکی وجود داشته باشد یا امنیت من در خطر باشد، به ایالات متحده سفر کنم.”

در ۳۰ مهر ۱۳۵۸ پس از تشدید بیماری شاه، به وی اجازه ورود به آمریکا داده شد. مقامات دولت جدید ایران می خواستند او را به دلیل اعمالش در دوران حکومت ۳۷ ساله اش بر ایران محاکمه کنند. ورود شاه به آمریکا مقدمه گروگانگیری ۴۴۴ روزه بود.

بحران وثیقه

در ۲۲ آبان ۱۳۵۸ اتفاقی در ایران رخ داد که سرنوشت کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا را تحت تأثیر قرار داد. دانشجویان پیرو راه امام علیه السلام به پذیرش شاه توسط آمریکا اعتراض کردند و در نهایت دست به اعتراض زدند. البته بررسی اظهارات کسانی که قصد اشغال سفارت آمریکا را داشتند نشان می دهد که روحیه ضد امپریالیستی و مداخلات قبلی آمریکا نیز از دلایل آن بوده است، اما از ابراهیم اصغرزاده به عنوان مغز متفکر این حمله یاد می شود. سفارت گفت: این موضوع برای ما بسیار جدی است، رفتن شاه به آمریکا برای ما بسیار سخت بود و منتظر واکنش دولت بودیم و فکر نمی کردیم که واکنش دولت باشد. جدی است و تصمیم گرفتیم واکنش نشان دهیم.» (ایرنا، ۱۳۹۲)

نقل قول معروف طراحان تهاجم این است که آنها به نشانه اعتراض برای اشغال سفارت برنامه ریزی کردند، اما این حرکت به یک بحران ۴۴۴ روزه منجر شد. بحرانی که مستقیماً با سرنوشت کارتر مرتبط است.

پس از اینکه دولت کارتر نتوانست از طریق فشارهای سیاسی و اقتصادی گروگان ها را آزاد کند، سرانجام به یک حمله مخفیانه دست زد. در اردیبهشت ۱۳۵۹، در جریان عملیات پنجه عقاب، ایالات متحده قصد داشت با استفاده از نیروهای نظامی خود، ۵۲ گروگان باقی مانده دیپلمات ها و کارکنان سفارت را آزاد کند. حریم هوایی ایران را نقض کردند و در طبس فرود آمدند. اما آنها نتوانستند به هدف خود برسند و در طوفان شن گرفتار شدند. سرنوشت گروگان های آمریکایی به بزرگترین مشکل کارتر تبدیل شد. چون روز به روز به زمان انتخابات آمریکا نزدیک می شد و به همین دلیل تحت فشار جمهوری خواهان و البته طرفدارانش بود. حتی مرگ شاه در ۱۴ مرداد ۱۳۵۹ نیز نتوانست گروگان های ایرانی را آزاد کند. چون دیگر کار دانشجویان نبود و تصمیم در بالاترین سطح کشور گرفته شد.

معاهده الجزایر

کارتر درباره تاثیر این موضوع در شکست خود از ریگان گفت: شک ندارم که دلیل اصلی شکست من مسئله گروگان گیری در ایران بود، در عین حال اگر نیروهای آمریکایی می توانستند گروگان ها را در ایران آزاد کنند. او در عملیات دلتا (حادثه طبس) یادآور شد که دوباره رئیس جمهور آمریکا خواهد شد (مهر، ۱۳۸۷) در بخشی دیگر از اظهارات خود در سال ۱۳۸۸ خواستار آزادی گروگان ها شد. او مذاکره با ایران را درست می دانست.

اشاره کارتر به توافق الجزایر بین ایران و آمریکا برای پایان دادن به گروگانگیری است. پس از افتتاح مجلس اول، مدیریت پروژه وثیقه به مجلس سپرده شد. الجزایر نقش میانجی و تبادل پیام بین تهران و واشنگتن را ایفا کرد. اتفاقی که روند حل بحران را طولانی کرد و کارتر در این باره می گوید: ایرانی های فارسی زبان از طریق الجزایری های فرانسوی زبان پیام خود را به ما انگلیسی زبان ها می رسانند! (شهروند، ۱۳۹۷)

شاید تعجب کرد که چرا این مذاکرات تا ژانویه ۱۹۸۱ ادامه یافت. بر اساس پیشنهادات مجلس، دولت بهزاد نبوی، وزیر مشاور در امور اجرایی را به عنوان سرپرست تیم مذاکره کننده ایران انتخاب کرد. الجزایر نیز نقش میانجی برای حل مسئله گروگان ها را بر عهده گرفته است و تیم منتخبی به رهبری محمد بن یحیی، وزیر امور خارجه این کشور، مذاکره با ایران و آمریکا را آغاز کرده است.

نتیجه مذاکرات منجر به تهیه دو بیانیه شامل بیانیه اصول کلی و بیانیه حل و فصل دعاوی و همچنین سند تعهدات طرفین شد که مجموعاً به عنوان بیانیه الجزایر شناخته می شود. انتخاب واژه «بیانیه» به جای «توافق» یا «توافق» به دلیل عدم تمایل ایران به حضور در میز مذاکره با آمریکا و این بود که دولت الجزایر به عنوان میانجی، آنچه را که بر سر آن توافق شده بود اعلام کرد. . ایران و آمریکا در تاریخ ۱۹ ژانویه / ۲۹ دسامبر ۱۹۸۱ به طور جداگانه سال ۱۳۵۹ را در قالب بیانیه هایی طی مذاکرات طولانی مدت ایران و آمریکا امضا کردند و به دولت الجزایر تحویل دادند.

به طور خلاصه، دولت ایالات متحده، بر اساس اعلامیه الجزایر، موارد زیر را متعهد شد:

۱- دولت آمریکا متعهد است با لغو احکام تحریم قبل از ۲۳ نوامبر ۱۳۵۸ (تاریخ تحریم وجوه ایران توسط رئیس جمهور آمریکا) وضعیت مالی ایران را تا حد امکان بازگرداند.

۲- دولت آمریکا با اجرای توافقات مندرج در بیانیه در خصوص حل و فصل و طرح دعاوی مربوط به دعاوی اتباع و موسسات آمریکایی علیه ایران و نهادهای دولتی در دادگاه های ایالات متحده آمریکا تمامی اقدامات قانونی را انجام خواهد داد. بر عهده گرفت. به دعاوی داوری متقابل، یعنی کنار گذاشتن تمام احکام صادره و اعلام اینکه هر گونه ادعای دیگری در این دعاوی منتفی است و دلیلی برای فسخ آنها ارائه شود.

۳- ایالات متحده متعهد می شود که دارایی های ایران تحت صلاحیت ایالات متحده را به شرح زیر بازگرداند:

الف) طلای متعلق به ایران و کلیه دارایی های ایران در بانک فدرال رزرو نیویورک به همراه بهره آن. اقساط معوق و وام های دولتی و موسسات تحت کنترل توسط دولت پرداخت می شود. ب) دارایی های بانک های آمریکایی در شعب آمریکا؛ این دارایی ها با قرار بازداشت دادگاه حداکثر ظرف مدت شش ماه آزاد می شود و نیمی از وجوه آزاد شده تا سقف یک میلیارد دلار به حساب ضمانت ذینفع به نام «بانک مرکزی جمهوری ازبکستان» واریز می شود. . دولت الجزایر” که فقط برای تضمین پرداخت و مورد استفاده می شود. ج) سایر دارایی ها از جمله صندوق های اوراق بهادار و همه چیزهایی که در بندهای فوق ذکر نشده است.

۴- ایالات متحده آمریکا متعهد شده است که به هیچ وجه در امور داخلی ایران دخالت نخواهد کرد.

۵- آمریکا متعهد شده است که تمامی تحریم های تجاری علیه ایران را لغو کند.

۶- ایالات متحده آمریکا متعهد شده است از دعاوی علیه ایران در دادگاه های بین المللی صرف نظر کند.

۷- ایالات متحده متعهد می شود از طرح هرگونه ادعای فعلی یا آتی علیه ایران در دادگاه های آمریکایی توسط ایالات متحده یا اتباع آن یا افراد غیر آمریکایی جلوگیری کند:

الف) دستگیری و بازداشت گروگان ها؛ (ب) خسارت به اموال ایالات متحده یا شهروندان ایالات متحده در داخل ساختمان سفارت. ج) صدمات وارده به شهروندان آمریکایی یا اموال آنها در جریان انقلاب اسلامی ایران.

۸- آمریکا متعهد شد که دارایی های خانواده شاه در آمریکا را از طرق زیر به ایران بازگرداند.

الف) مسدود کردن و ممنوعیت انتقال دارایی‌های تحت کنترل وارث یا بستگان نزدیک شاه که در دادگاه‌های ایالات متحده به‌عنوان «چشم‌انداز» از طرف ایران ادعاهایی علیه آن‌ها مطرح می‌شود. ب) جمع آوری اطلاعات اشخاص مستقیماً مرتبط با حوزه قضایی ایالات متحده در مورد دارایی های فوق و تحویل آنها به ایران و اعمال مجازات های کیفری و مدنی در صورت تخلف از این موضوع. ج) اجرای تصمیمات و دستورات دادگاه های ایران در مورد این اموال توسط دادگاه های آمریکایی. ت) ایالات متحده متعهد شده است در هر گونه اختلاف و مشروط به رای داوری، به دلیل عدم پایبندی به تعهدات فوق به ایران غرامت بدهد.

به دنبال انتشار بیانیه الجزایر و دستورالعمل اجرایی وی که در آخرین روز ریاست جمهوری جیمی کارتر، ۱۹ ژانویه / ۲۹ دسامبر ۱۹۸۱، ۱۳۵۹ و انتقال تقریباً هشت میلیارد دلار دارایی ایران از فدرال رزرو به امضا رسید. بانک نیویورک و شعب خارجی بانک های آمریکایی به حساب امانی دولت الجزایر در بانک انگلستان، از طریق الجزایر، ۵۲ آمریکایی که یک روز بعد، در ۲۰ ژانویه ۱۹۸۱، تنها چند ساعت قبل از پایان دوره ریاست جمهوری کارتر آزاد شدند. آنها به آمریکا فرستاده شدند و گروگانگیری دیپلمات های آمریکایی پس از ۴۴۴ روز پایان یافت. (مرکز بررسی اسناد تاریخی اطلاعاتی، ۱۴۰۳) اگرچه مذاکرات توسط دولت کارتر انجام شد، اما با ادای سوگند رونالد ریگان در مقابل کاپیتول به پایان رسید.